ŚWIEBODZIN

www.swiebodzin.eu - Serwis Internetowy Urzędu Miejskiego w Świebodzinie

Drukuj

Historia

Zdjęcie główne

                Obszar, na którym powstał Świebodzin, najprawdopodobniej aż do przełomu XIII i XIV wieku był terytorium wielkopolskim. Tutaj w XIII wieku miały swoje posiadłości wielkopolskie klasztory w Obrze i Paradyżu, a także odnotowywana była własność znanych wielkopolskich rodów. Jeszcze w 1296 roku potwierdzona jest zwierzchność nad tym obszarem ks. Władysława Łokietka, ale już wkrótce również Brandenburczyków i książąt głogowskich.


                W 1302 roku w dokumencie dotyczącym Lubinicka wymieniony został Gniewomir ze Świebodzina, urzędnik wielkopolski, który pod koniec życia osiadł w tej miejscowości, będącej wówczas centrum jego dóbr na tym terenie. Szybko zorganizowano ją według nowych reguł tzw. prawa niemieckiego, być może w związku z przejściem całej strefy zachodniej Wielkopolski pod zwierzchność ks. Henryka głogowskiego. Zmienili się wtedy również dysponenci osady, którymi byli w 1319 roku pochodzący z Łużyc Wezenborgowie. W tymże roku Świebodzin występuje już jako miasto, a wkrótce również jako stolica okręgu. O zamku wspomina się w 1329 roku.


             Książęta głogowscy byli w Świebodzinie panami zwierzchnimi aż do końca XV wieku. W ich czasach, u schyłku XIV wieku zorganizowała się rada miejska z burmistrzem na czele. Wprawdzie Świebodzin nie miał formalnej lokacji, ale potwierdzenie praw miejskich z 1469 roku kończy proces formowania się jego prawnej struktury. Miasto pozbawione było jednak długo pełnej autonomii (do 1561 r.), którą ograniczali najpierw komendanci zamku, a potem starostowie okręgu. Nie zaszkodziło to w szybkim rozwoju gospodarczym Świebodzina w XV wieku. Zbudowano wówczas podstawy lokalnego rzemiosła, m.in. sukiennictwa, rozwijały się cechy i kwitł handel. Miasto zakupiło szereg nieruchomości w okolicy, rozbudowano mury miejskie, wzmocniono zamek, wzniesiono murowany ratusz. W czasie wojny o sukcesję głogowską z drugiej połowy XV wieku wielkim protektorem Świebodzina był ks. Jan II żagański.


              W czasy nowożytne Świebodzin wraz z najbliższym otoczeniem wchodzi jako śląska enklawa pośród ziem brandenburskich (1482), a samo miasto jako jedno z kilku miast królewskich dziedzicznego ks. głogowskiego. Nadrzędnymi organami władzy były dla niego urzędy głogowskie oraz ogólnośląskie, a następnie urzędy samego Królestwa Czeskiego. Najwyższą władzę w okręgu, również wyższe sądownictwo, sprawował starosta jako reprezentant władzy królewskiej oraz sejmik okręgu jako jego reprezentacja polityczna. Starostowie byli równocześnie panami zastawnymi lenna zamkowego. Znamy ich z imienia od końca XV aż po schyłek XVII wieku. Za najwybitniejszych uznać należy kolejnych reprezentantów rodziny v. Knobelsdorff, szczególnie Maksymiliana, radcę cesarskiego (zm. 1609). Miastem tymczasem rządził burmistrz i rada miejska, wybierana w sposób pośredni na roczną kadencję, najczęściej spośród sukienników i kupców. Jej szerokie kompetencje to m.in. nadawanie statusu miejskiego, dbałość o system obronny miasta, sprawy policyjne i porządkowe.  Oddzielnym  organem  był sędzia miejski i ława sądownicza. Mimo że pierwsze pisane regulacje prawne dotyczące miasta sięgają jeszcze średniowiecza (1428), to najważniejszymi z nich były tzw. statuty miasta z 1678 roku, określające całokształt tutejszych spraw porządkowych, od rytmu dnia codziennego po sprawy testamentów.


             Przez krótki czas, w latach 1686-1695, enklawa świebodzińska była pod zwierzchnictwem terytorialnym margrabiów brandenburskich jako rekompensata ich roszczeń do niektórych terytoriów Śląska. W okresie tym dokonano szeregu zmian organizacyjnych także w funkcjonowaniu gospodarczym miasta, m.in. uporządkowano sprawy podatkowe, również sprawy rzemiosł i cechów. Próba integracji wydzielonego obszaru Świebodzina z Brandenburgią nie powiodła się, ponieważ obie strony – czesko-austriacka i brandenburska  stopniowo wycofały się z niej, mając na względzie szersze wspólne interesy polityczne.


             Gospodarka miasta i całej enklawy opierała się na dochodach prywatnych oraz podatkach i opłatach wnoszonych do kasy miejskiej , częściowo również do kasy państwa. Niekiedy udawało się administracji uzyskać pewne nadwyżki, choć zwykle, zwłaszcza od XVII wieku, borykała się ona z brakami i zadłużeniem. W dochodach miasta znaczące były wpływy z jego własności ziemskiej oraz posiadanych młynów i karczem. Także rzemiosło miało istotny udział w stanie kasy miejskiej. Mogło się ono rozwijać dzięki posiadanemu przez miasto prawu organizowania pięciu corocznych jarmarków oraz stałych targów kilka razy w tygodniu. Rzemiosło zorganizowane było w cechy, z których najważniejszą rolę pełnił zwykle cech sukienników. Sukno świebodzińskie aż do XVIII wieku było ważnym towarem eksportowym. Podobne zainteresowanie kierowano na wytwarzane w mieście piwo, a od XVIII wieku również na tutejsze wina.


             Po zajęciu Śląska przez Prusy w 1740 roku obszar świebodziński stał się powiatem, w którym jako jednym z pierwszych wprowadzono nowe zasady opodatkowania. W Świebodzinie wymieniono także całkowicie radę miejską, równocześnie jednak ograniczono jej kompetencje. Mimo zmiany rynków zaopatrzenia i zbytu 2 połowa XVIII wieku była okresem wzrostu w gospodarce miasta i jego okolicach. Najpierw rynek polski, a potem zachodni gwarantowały rozwój ważnego miejscowego sukiennictwa. Podobnie pomyślnie rozwijała się gospodarka na wsi, m.in. hodowla oraz rzemiosło wiejskie. Dramatycznym okresem w dziejach miasta była wojna siedmioletnia (1756-1763). Stałe pobyty i przemarsze wojsk, kontrybucje i rekwizycje zrujnowały budżet miasta i zasoby jego mieszkańców.


             Istotnym czasem zmian w życiu miasta i powiatu był okres napoleoński. W listopadzie 1808 roku zreformowano ustrój miast w Prusach, tym samym Świebodzin uzyskał prawo wyboru rady miejskiej z szerokimi uprawnieniami samorządowymi. Wkrótce wprowadzono również reguły wolnego wykonywania rzemiosł (1811).   Po kongresie wiedeńskim przystąpiono do dalszych reform w Prusach. Pierwszą była reforma administracyjna, w wyniku której Świebodzin utracił status miasta powiatowego i został włączony do Brandenburgii (1816/1817). W 1820 roku zreformowano także sąd miejski, nadając mu status urzędu państwowego. Ponownie przystąpiono do reformy władz miejskich w 1833 roku, ograniczając pozycję burmistrza poprzez wyznaczenie fachowych komisji rady miejskiej. W przeciągu całej 1 połowy XIX wieku uporządkowano w Świebodzinie zabudowę miejską, wybudowano kilka nowych dróg oraz pocztę.


             Druga połowa XIX wieku, mimo kilku momentów kryzysu i załamania koniunktury, była dla miasta czasem dalszego rozwoju, dzięki któremu uzyskało ono przemysłowe oblicze. Przemysł, zwłaszcza sukienniczy, podlegał specjalizacji i znaczną część produkcji przeznaczano na eksport. Kwitło życie społeczne i polityczne, m.in. powstawały partie polityczne, prasa lokalna, liczne stowarzyszenia, muzeum (1903) i kino. Usprawniono również funkcjonowanie miasta poprzez dostęp do gazu (1865), organizację straży pożarnej (1866), budowę linii kolejowej (1870), urządzenie sądu obwodowego (1879) oraz szpitala, również rzeźni miejskiej i wodociągów (1912).


             W okresie międzywojennym, po nieszczęściach I wojny światowej – reglamentacji, osłabieniu porządku i władzy następowało stopniowe odrodzenie społeczne i gospodarcze. W Świebodzinie postawiono na rozbudowę instytucji komunalnych, m.in. gazowni, wodociągów, rzeźni i szpitala. W gospodarce miasta  dominowały małe i średnie firmy, np. maszynowe, sprzętu rolniczego, materiałów budowlanych, cegielnie, młyny, mleczarnie, browary, tartaki i zakłady murarskie. Był to także dobry czas dla drobnego handlu, banków i firm obsługujących rolnictwo. Dawny przemysł sukienniczy również rozwijał się pomyślnie aż do czasu kryzysu z końca lat 20., który wyeliminował z rynku kilka fabryk. Władze lokalne tymczasem rozbudowywały w dalszym ciągu infrastrukturę miejską. W ten sposób w Świebodzinie powiększono sieć elektryczną oraz kanalizację, a także rozwijano budownictwo mieszkaniowe. Powstawały nowe kawiarnie, restauracje i hotele.


             Wybory z 1933 roku, w kontekście kryzysu gospodarczego i politycznego, to  wielki sukces narodowych socjalistów. To również zdecydowane ograniczenie autonomii władz miejskich. Propagandowe działania samorządu nastawione były na pomoc bezrobotnym i akcje socjalne, potem rozwijane w szerokim programie robót publicznych. Państwowa „pomoc dla wschodu” była próbą nowej kolonizacji oraz aktywnym wsparciem dla miejscowego rolnictwa. Lata 30. w Świebodzinie, to jednak także realnie wyraźny wzrost obciążeń podatkowych, ograniczenia w dziedzinie rzemiosła, kontrola życia religijnego oraz prześladowania przeciwników politycznych i tzw. czynników obcych.


             Czas drugiej wojny światowej przebiegał w Świebodzinie raczej spokojnie, przede wszystkim z dala od walk frontowych. Prawie cała produkcja przemysłowa przestawiona została jednak na potrzeby wojenne.
             Zajęcie Świebodzina w końcu stycznia 1945 roku było początkiem czasowej administracji rosyjskiej, którą dopiero w okresie od marca do maja zastępowały stopniowo władze polskie. Wraz z przyłączeniem  Ziem Zachodnich do Polski nastąpiła całkowita wymiana ludności przybyłej do miasta i jego okolic głównie z dawnych kresów Rzeczpospolitej. Zmieniło się również radykalnie oblicze gospodarcze Świebodzina. Zarzucono zupełnie dawne tradycje browarnicze oraz włókiennicze. Od lat 60. w mieście i okolicy rozwijały się natomiast nowe gałęzie produkcji i wytwórczości: przemysł termotechniczny, meblowy, drzewny, rolno-spożywczy, a także rolnictwo i sadownictwo. Świebodzin na przełomie lat 80. i 90. zasłynął z bogatego życia politycznego, m.in. działalności podziemnej NSZZ „Solidarność” i głośnych w całym kraju protestów społecznych.

             Okres transformacji polskiej po 1989 r. to pojawienie się wielu nowych firm, często z kapitałem zagranicznym, a także miejscowych firm handlowo-usługowych o specjalnościach od budowlanej po poligraficzną. Po przekształceniach rozwija się również rolnictwo i przemysł spożywczy, często w formie nowoczesnych gospodarstw, przedsiębiorstw i spółek.  Wśród znaczących pracodawców wymienić należy: Docdata Fulfilment Sp. z o. o.,EURO-BOX Sp. z o. o., Johnson Controls Polska Sp. z. o. o., KICO-Polska Sp. z o.o., Lubuskie Zakłady Drobiarskie Eldrob S.A., LUMBERG POLSKA Sp. z o.o. Sp. K., POLMAX S.A., PPH Postęp S.A., RECARO Aircraft Seating Polska Sp. z o.o., REMIX S.A., SECO/WARWICK S.A., SECO/WARWICK Europe Sp. z o. o., czy SPRICK ROWERY Sp. z o. o. Działają tu również m.in. firmy zajmujące się produkcją okien oraz spedycyjne. Bogate życie społeczne w mieście budują instytucje kulturalne – Muzeum Regionalne, Świebodziński Dom Kultury, Biblioteka Publiczna oraz szkoły i stowarzyszenia (np. prężny Świebodziński Związek Kresowian). W Świebodzinie ma swoją siedzibę nowoczesne Lubuskie Centrum Ortopedii im. Lecha Wierusza.

             Obecnie miasto liczy 21 191 mieszkańców (wg danych z 01.01.2016 r.)

Marek Nowacki
Muzeum Regionalne w Świebodzinie

 

Kalendarz wydarzeń

    Brak wydarzeń